තල (නොස්ටැල්ජික් කතාවකි)

පහුගිය දවසක මිත්‍රයෙකුගෙන් ලැබුන තල ඇට ටිකක්. අවුරුද්දට තල කැරලි හදන්න කියලයි දුන්නෙ. තල හැදිල්ල ලේසියෙන් කරන්න පුළුවන් කාර්යක් නොවුන නිසා තාමත් තල ටික නං කුස්සියෙ. තල හැදිල්ල සෑහෙන්න අමාරු වැඩක් අද කාලෙ. මොකද දැං ඉන්න කාන්තා පක්ෂෙ අයට කුල්ලෙන් පොලන්න එහෙම බෑ නෙව. ඒ කතන්දර කොහොම උනත් තල හැදිල්ල ගැන ලියන්න හිතුව, මේව පසු කාලෙක කවුරුහරි කියවයිනෙ.

තල කියන්නෙත් කුරහං වගේ හේන්වල වගා කරන භෝගයක්. හේන් ගොවිතැන් ගැන කලකට ඉහත ලිව්ව මේ සටහන කියෙව්වෙ නැත්තං කියවන්න. මේ සටහන යන්නෙ එතන ඉඳල. හේන හදල තල වපුරන්නෙත් කුරක්කන් විදියට තමයි. නමුත් ඊට වැඩිය බීජ ප්‍රමාණයක් යොදන්න ඕන. ඒ කිව්වෙ ඝනත්වය කුරක්කන් වලට වඩා වැඩි වෙන්න ඕන.

තල කියන්නෙ ටිකක් විතර රළු භෝගයක්. කුරක්කන් පැලවෙන කාලෙට නං ඒ අතරෙ තියන වල්පැල උදුරා දමන්න ටිකක් විතර මහන්සි වෙන්න වෙනව. නමුත් තල පැල උස් මහත් වෙද්දි ඒ අතරෙ ඉන්න සමත් වල් පැලයක් නෑ. තල ගස් අතරෙ තියන උෂ්ණාධික ගතිය නිසා මෙහෙම වෙනව කියලයි පැරැන්නො කියන්නෙ. නියමිත විදියට වර්ෂාව ලැබුනොත් සාරවත් විදියේ පලදාවක් ගන්න පුළුවන්. සාමාන්‍යයෙන් තල ගහක් අඩි දෙකතුනක් උසට හැදෙනව. වර්ගය අනුව, තනි ගහක් විදියටත් ගස් කිහිපයක පඳුරක් විදියටත් හැදෙනව. ඒ වගේම තල ඇට වල ප‍ාට අනුවත් වර්ග දෙකක් තියනව. සුදු තල සහ කලු තල විදියට.

ඔන්න තල පැල ලොකුවෙලා මල් පිපෙනව. සුදු පාටින් තල මල් පිපිල තියෙද්දි බලන්න ලස්සනයි. මල් වලින් පස්සෙ තල කරල එන්නෙ. තල ගහ වටේට තමයි කරල හැදෙන්නෙ. කරල් අනුවත් බෙදා වෙන් කරන්න පුළුවන්. ඒ තනි කරල් විදියට සහ කරල් පොකුරක් විදියට හටගැනීම අනුව.

ඔන්න තල අස්වැන්න කපාගන්න ඕන කාලෙට තමයි ආයෙ වැඩ වැඩි වෙන්නෙ. තල ගසේ මුල ඉඳල අඩියක් විතර උසින් තමයි කරල් තියන කොටස ආරම්භ වෙන්නෙ. ඒ නිසා අඟල් හයක් අටක් පොලවට ඉතිරි වෙද්දි තල ගහ කපාගන්නව. මේ 'ඉපනැල්ල' විදියට ක්ෂේත්‍රයේ ඉතිරිවෙන තල ගසේ මුල කොටස නිසා ඇවිදීමේදී කකුල් වලට මාර 'ආතල්' එකක් ලැබෙන බවත් නොකියාම බෑ. කැපීමට පාවිච්චි කරන්නෙ දෑකැති හෝ දෑකැත්තේ හැඩය ඇති, ඊට වැඩිය කුඩා කුරහන් කැපීමට පාවිච්චි කරන "කුරහන් කැත්ත". කපාගන්නා තල ගස් ගොයම් කොලයක් (කොලය කිව්වෙ ගොඩක්) ආකාරයට ගොඩ ගසාගන්න ඕන. දවසකට දෙකකට පස්සෙ කමතට අරගෙන වේලාගන්න ඕන.

කමත හදාගැනීමත් විශේෂයි. පසු කාලවල කමත වෙනුවට සීනි-පොහොර මළු භාවිතා කරල හදාගත්ත 'මාගල්' පාවිච්චි උනාට මුල් කාලයේ කමතෙ තමයි වැඩේ සිද්ධවුනේ. පස තද ගතියට අැති, තැනිතලා බිමක් තෝරාගෙන වල්පැල උදළුගාලයි කමත හදාගන්නෙ. වැලි ඉවත්වෙලා තද පස මතුවන තුරු කොස්සකින් අතුගා ගැනීමෙන් කමත හදාගන්න පුළුවන්. එහෙමත් නැත්නම් පසට වතුර යොදා මඩකරල, ගොමමැටි ගාපු ගෙබිමක් වගේ හදාගන්නත් පුළුවන්. මේකෙ තියන වාසිය තමයි ධාන්‍ය වලට මිශ්‍ර වන වැලි ප්‍රමාණය අඩුවීම.

ඔන්න කමත සකස්කරල ඉවර උනාම 'තල වැනිල්ල' කරගන්න පුළුවන්. පේලි විදියට දවසක් දෙකක් වේලුනාට පස්සෙ වැඩේ හරි. ඊට පස්සෙ කරන්න තියෙන්නෙ තල ගැසීම. ඒ කියන්නෙ වනල තියන තල අතට හසුවන තරමේ ප්‍රමාණයක් අරගෙන අතකින් දනහිසට ඉහලින් කකුලකට තද කරගෙන අනෙක් අතින් තල මිටියට ගැසීමෙන් වේලී පුපුරාගොස් අැති තල කරල් තුලින් ඇට පහලට වට්ටවා ගැනීම කරගන්න පුළුවන්. මේ විදියට වාර දෙකතුනක් වැනීමත් ගැසීමත් සිදුකලාට පස්සෙ සම්පූර්ණ අස්වැන්න ලබාගන්න පුළුවන්. ඉතිරි වන තල ගස් ටික ඉතාම හොඳ පොහොරක් බවත් කියන්න ඕන.

තල කැරලි, තලගුලි, තල දෝසි ආදී රසකැවිලි හදාගන්න එකයි ඊට පස්සෙ කරන්න තියෙන්නෙ. නමුත් ඊට කලින් කරන්න වැඩක් තියනව. ඒ තමයි තල කොටාගැනී‍ම.
තල අස්වැන්න ලබාගත්තට පස්සෙ සෝදා වැලි ඉවත් කරගෙන වතුර පිටින්ම වංගෙඩියට ද‍ාල කොටාගැනීම සිදුකරනව. තෙත ගතිය තිබියදී කෙටීම නිසා තල ඇට පොඩිවීමකට ලක් නොවී පිටතින් ඇති සිවිය වෙන් වෙනව. ඊට පස්සෙ හාල් මෝලකින් ගත්ත 'සහල් කුරුට්ට' අඩංගු 'කුඩු' කොටාගත් තල සමඟ මිශ්‍ර කර තෙත ගතිය අඩුකරගැනීමෙන් පසුව කුල්ලේ දමා පොලා ගැනීම කරන්න පුළුවන්. පොලාගත් පිරිසිදු තල ඇට අව්වේ දමා හොඳින් වේලාගෙන යලිත් වංගෙඩියේ කොටන විට 'තැලීම' සිදුවෙනව. ඊට පස්සෙ පුළුවන් (අවශ්‍ය නම්) තෙල් ලබාගන්නත් රසකැවිලි හදන්නත්.