කාකාස හෙවත් කාර්යාල කාර්ය සහායක හෙවත් පියන් යනු ඕනෑම රජයේ කාර්යාලයක සිටින සේවක කොට්ඨාසයකි. පොදුවේ ඔවුන්ට අදාලව සිදුකල හැකි යම් යම් නිරීක්ෂණ අපූරුය. මේ ඔවුන් ගැන සටහනකි.
"කාර්යාල සේවක සේවය" නමැති "සේවා" ගොන්නට වැටෙන මොවුන්[මුරකරු වැනි වෘත්තීන්ද අයත් වන්නේ කාර්යාල සේවක සේවය යටතටය] "තනතුරු" වලින් කාර්යාල කාර්ය සහයක I,II,III වැනි ශ්‍රේණි වලට වැටේ. සමහර කාර්යාලවලදී කා.කා.ස. පළමු පන්තියේ (මේ වනවිට අධි පන්තියක්ද ඇත) නිලධාරීන්ට "ආරච්චි" නම් තනතුර හිමිවේ. තම ශ්‍රේණිය අනුව මොවුන්ට ඇති කාර්යන් විවිධ වේ. උදාහරණ ලෙස පළමු ශ්‍රේණියේ නිලධාරීන් පවිත්‍රතා කටයුතු වලින් ඉවත්කර ඇත.
රාජ්‍ය සේවයට බඳවාගැනීමේදී කාර්යාල සේවක සේවය, රියදුරු වැනි සේවාවන් සඳහා තරග විභාග නොපැවැත්වෙන අතර හිතවත්කම මුල්කරගෙන අනියම් සේවකයෙකු ලෙස (එනම් දෛනික වැටුප් ලබන්නෙකු ලෙස) පැමිණෙන මොවුන් දින 180ක සේවා කාලයක් සම්පූර්ණ කලපසු අනෙකුත් සුදුසුකම් ඇත්කම් ස්ථිර සේවයට බඳවාගැනේ.(මෙහිදී පුරප්පාඩු ප්‍රමාණය ආදිය සලකා බැලෙන අතර ඒ පිලිබඳ විස්තර නොකරමි). ඉන්පසු රාජ්‍ය සේවයේ අවම වැටුප වන 11730.00ක මුදල ආරම්භක වැටුප ලෙස හිමිවේ. යම් සතුටුදායක සේවා කාලයක් සම්පූර්ණ කල පසු ලිපිකරු වැනි වෘත්තීන් සඳහා බඳවාගැනීමේ විභාගයට පෙනීසිටීමටද මොවුන්ට හැකිය.
නිල තත්වය එසේ වනවිට සාමාන්‍ය තත්වය සලකා බලමු.
හඳුනාගතහැකි විශේෂතා අතර පළමුවැන්න නම් මොවුන් බොහොමයක් සුරා පානයට රුචියන්ය. දත් ගලවන්නන් සහ දත් ගැලවීමේ විශේශඥයන්ද මේ අතර වෙති. ඊට අමතරව සුළු සුළු (සෑමවිටම සුළු නොවේ) අල්ලස් වැනි දෑ වැඩිවශයෙන් ලබාගන්නේද මොවුන්ය.
මා දන්නා එක් කාකාස නිලධාරියෙකු කාර්යාලය තුලින් සේවාදායකයාට නිකුත් කරන ආකෘතිපත්‍ර වර්ගයක් පිරවීමෙහි යෙදී සිටියේය. ඒ සඳහා සංතෝසම් වශයෙන් රුපියල් විස්සක් පනහක් හෝ ආපනශාලාවෙන් දඩයක් ගැසීමට ඔහු පුරුදුවී සිටියේය. මුදලක්ම අවශ්‍ය වේලාවක සේවා දායකයා විසින් ආපනශාලාවට කැඳවාගෙන ගියහොත් කියන්නේ
"මහත්තය මං තව චුට්ටකින් තේඑකක් බොන්නං. රෝල්ස් එකකටයි ප්ලේන්ටියකටයි අක්කට සල්ලි දෙන්න" ලෙසටය.
කාර්යාලයක සිටින කාකාස නිලධාරීන් අතර වඩාත් බලවත් තැනැත්තා වන්නේ ප්‍රධානියාටම සේවය කිරීමට බැඳී සිටින්නාටය. සමහර විටෙක "බොසාට කල නොහැකි වැඩද" ඔහුට කලහැකිය. මා කොළඹ සේවය කල සමයේ සිටි එක් කාකාස මහතෙකුට පොලිස් නිලධාරීන් සමඟ හොඳ සම්බන්ධතාවයක් තිබුනි. එය ගොඩනඟාලෙන තිබුනේ කුමන හෝ කාර්යක් වෙනුවෙන් පැමිණෙන පොලිස් නිලධාරීන්ට උදව් කිරීමෙන්ය.
"මහත්තය පොලිස් කේස් නං කියන්න, අවුලක් නෑ ෂේප් කරල දෙන්නං" ඔහු කියන්නේ එසේය. සන්ධ්‍යා කාලයේ [කාර්යාල වේලාවෙන් පසු(පුහ්:)] මධුවිතක් තොලගා එකිනෙකා සමුගත් පසු සියල්ලන්ටම දුරකථන ඇමතුම් ලබාදීමට තරම් ඔහු පරීක්ෂාකාරී අයෙකු විය.
ඔවුන් ලවා යම් යම් කටයුතු ඉටු කරවාගැනීමද එතරම් පහසු නොවේ. එහෙත් "ක්‍රමය" දන්නේ නම් අපහසුද නොවේ. උදාහරණයක් ලෙස ප්‍රධානියා තවත් අයෙකු සමඟ සාකච්ඡාවක සිටින විට ඔහු ලඟට යාම සුදුසු නොවේ. එවන් අවස්ථාවක හදිසි අවශ්‍යතාවයක් ඇතැයි සිතමු. මා කරන්නේ එවිට,
".....යා මේක හදිසි වැඩක්. උඹට විතරයි මේක කරන්න පුළුවන්.... මෙන්න මෙතන බොසාට කියල සයින්එක ගස්සගෙන වරෙං"
අනිවාර්යෙන්ම ප්‍රථිපලය සතුටුදායකය.
බොහෝ කාර්යාලවල, ප්‍රධානියාට හිතවත් සහ අහිතවත් කොට්ඨාස දෙකකි. මෙවැනි එක් අහිතවත් නිලධාරියෙකු මා දැක ඇති අතර ඔහු ආපන ශාලාවේ සිට ප්‍රධානියාට තේ රැගෙන එන්නේ කෝප්පයේ ඇති තේ අඩක් පීරිසියට වැටෙන තරම් වේගයෙනි. ප්‍රධානියාගේ කාමරය ආසන්නයේදී පීරිසියේ ඇති තේ යලිත් කෝප්පයට දමා බොසාට පිලිගැන්වේ.
ස්ථාන මාරුවීම් නොලබා එකම ස්ථානයේ සේවය කරන කාකාස නිලධාරීන් නිසා රාජ්‍ය සේවයේ බොහෝ ගැටළු ඇතිවේ. අල්ලස් ගැනීම් වැනිදෑ සිදුකරන්නන් කාලයක් තිස්සේ එකම කාර්යාල තුල රැඳී සිටින්නන් වන අතර සමහර විටක ඔවුන් අනෙක් නිලධාරීන්ට වඩා බලවත්ය.
මා කොළඹ දිස්ත්‍රික්කයේ සේවය කරන සමයේ වැඩිපුර ආශ්‍රය කලේ කාකාස නිලධාරීන්ය. ඊට හේතුව රාජ්‍ය සේවයේ ඇති (පිරිමි) නිලධාරීන්ගේ හිඟයයි. ඔවුන් මා සමඟ කෙතෙක් හිතවත් වීද යත් කොලඹ සිට, මගේ බඩුබාහාරාදිය නිවසට රැගෙනදීමට තරම් කාරුණික විය. සටහන අවසාන කිරීමට මත්තෙන් මේ කාකාස නිලධාරියෙකුගේ අපූරු ක්‍රියාවකි.
ඔහු කාර්යාල වේලාවේ බීමතින් සිටින කාකාස වරයෙකි. ප්‍රධානියා මොහු අල්ලාගැනීමට උත්සාහ දැරූ අතර බීමතින් සිටි දිනෙක ඒ සඳහා අවස්ථාව උදාවිය. මෙවැනි අවස්ථා වලදී නිදහසට කරුණු ලෙස කීමට කිසිවක් නොතිබුනත් ඔහුට ගණදෙවි නුවණ පහලවිය,
"අනේ සර්, සර් දන්නවනේ,.... මම ලේ අර්ශස්කාරයනේ...., අර්ශස් වැඩිවෙච්ච වෙලාවට _කෙන් ලේ එනව සර්,..... එහෙම උනොත් මට යුනිෆෝම්එක ඇඳගෙන මෙතන වැඩකරන්න බෑනේ,.... ඒකයි සර් මම චුට්ටක් බොන්නේ.....!
ඔහුට ඇති අර්ශස් අමාරුවක් නැති වුවද මේ අවස්ථාව සාර්ථක වූයේ ලොක්කාද ඉහත ගණයේ අර්ශස්කාරයෙකු වූ නිසාය.
"ඇත්තද? මොනවද බොන්නෙ?" ලොක්කාගේද කුතුහලය ඇවිස්සිනි.
"වයිට් ලේබල් කාලක් අමුවෙන්ම බිවිවම හරි සර්"
ටික දිනක් ලොක්කාද ප්‍රථිකර්මය අනුගමනය කලබව පැවසේ.
